EBRU KAĞIT SÜSLEME SANATI

"Ebru" Kağıt Süsleme Sanatı  

İnsanlığın var olduğu tarih kadar köklü bir geçmişe sahip olan süsleme sanatları, varlığını koruyarak günümüze kadar gelişerek gelmiştir. Çok geniş bir yelpazeye yayılarak insanların hem sanatsal zevklerini inşa etmeleri sağlanmış, hem de ortaya kullanım açısından çok anlamlı ürünler çıkmıştır.

Öncelikle insanlar bulundukları barınakları bile süslemiş, bu anlamda çok sayıda teknik kullanmıştır. Dış ve iç boyama teknikleri ile adeta bir sanata dönüştürmüştür. El sanatları insanların anlatmak istediği duyguları ifade eder çoğu zaman. Süsleme sanatlarının en nadide parçalarından biri olan ebru süsleme sanatı, renklerin şöleni olarak algılanır.
Ebru sanatı nedir? Tarihi ve yapılış şekli ile ilgili tüm bilgileri sizlere aktaracağız.

 

Ebru Sanatı Nedir?

Geleneksel Türk sanatının suya can veren, kağıda vücut giydiren nadide eserleri arasındadır. Yoğunluğu artırılmış suyun yüzeyine, sadece at kılı ile yapılmış olan fırçalar eşliğinde, toprak boyaları serperek elde edilen renk ve desen sanatı olmaktadır.

Özellikle suyun yoğunluğunun artırılması çok önemlidir. Bunun için deniz kadayıfı, kitre ve sahlep malzemeleri kullanılmaktadır. Suda erimeyen boyaların kullanılması için, topraktan yapılan ebru boyaları kullanılmalıdır. Tüm malzemelerin elde edilmesiyle desenler ortaya çıkmaktadır.

Burada asıl iş, su ve boyaların ayar aşamasıdır. Bu dengeyi iyi sağlamak gerekmektedir. Bireysel olarak tecrübe sahibi olmadan evde tek başına yapılması kesinlikle olumsuz sonuçlanacaktır. Bunun için üstad yardımına ve tecrübesine ihtiyaç duyulur.

Ayrıca su üzerine yapılan her sanat ebru olmamaktadır. Oldukça eski bir kağıt süsleme sanatı olan ebru’ nun ilk yapıldığı tarih kesin bir dille belirtilememektedir. Fakat Türkistan Coğrafyasında yapılmış olduğu bilinir.

Ebru Nasıl Yapılır? Malzemeleri Nelerdir?

Ebru yapılırken, bulunduğunuz çalışma ortamının temiz, normal oda sıcaklığı seviyesinde olması gerekmektedir. Ebru Malzemeleri arasında bulunan deniz kadayıfı, fırça, boya, sığır ödü, kıvam artırıcı, terebentin, ebru kurutma sehpası, pipet,, ebru tarağı, biz, ebru teknesi, boya kabı, kürek-spatula, deste gerekmektedir. 

Ebru Sanatı Tarihi

Türk sanatları deyince akla ilk gelen isim “ebru” olmaktadır. Kağıt sanatı olarak da bilinir ve çok eski tarihlere kadar uzanan bir geçmişi vardır. İlk olarak nerede ve ne zaman yapıldığı tam olarak net bir bilgi değilse de, ebru sanatında bilinen en eski eser 1554 tarihli yazılı olmakla beraber Maliki Deylemi’ ye ait olmaktadır. 

“Tertib-i Risale-i Ebri” yazma kitapçığı kaleme alınmış olan bilinen en eski eserdir. Eser 1615 yılında kaleme alınmış olup ebru sanatının oldukça eskilere dayandığını da kanıtlamaktadır. 

Ebru sanatı tarihi kesin çıkışı tam olarak bilinmiyor olsa da, Türkistan Coğrafyasından çıktığı ve oradan İran’ a geçtiği bilinir. Daha sonra Osmanlı’ ya geçen ebru sanatı, sanatsal açıdan önemli kimlik kazanmıştır.

Kök olarak Farsçada ‘bulutumsu” anlamına gelmekte olan ebru, su üzerine yapılan bir sanat olması nedeniyle eski yazılı kaynaklarda ” ebri” olarak geçmektedir. Bu da bulutumsu anlamına gelen kelimenin ebru olduğu fikrini desteklemiştir.

Ebru Sanatı Ustaları

Bakıldığı zaman görsel bir şöleni anlatan, renklerin dansı olarak bilinen nadide bir sanat olmaktadır. Geleneksel Türk Ebru sanatı sanatı ustalarının günümüzde çok önemli yeri olmaktadır.

Tarihin bilinen en eski ve ilk ebru ustası olarak bilinen Şebek Mehmet Efendi, Fuzuli’nin eseri “Hadikatü’s Süeda” yazım kopyasında yapmış olduğu ebru bulunmaktadır. Esrin ketebesinde ise geçen tarih 1595 olmaktadır.

Ebru sanatında “hatib ebrusu” mimarı olarak bilinen usta ise Hatib Mehmet Efendi’ dir. Kendisi Ayasofya Cami imamı olduğu için bu lakabı almaktadır. Yaşadığı dönemde yapmış olduğu ve sadece kendisinin bildiği “hatib ebru” sanatını kimseye öğretmemiş olması nedeniyle bu lakabı almıştır. 

Şeyh Sadık Efendi, İbrahim Edhem Efendi, Mustafa Düzgünman, Mehmet Necmeddin Okyay, Niyazi Sayın, Alparslan Babaoğlu ve Fuat Başar gibi ebru ustaları sanatı icra eden değerli isimlerdir.

Ebru Sanatı Çeşitleri

Birbirinden farklı görsel zenginlikler ve desenler içeren ebru sanatı her tekniğinde farklı bir iz bırakmaktadır.Ebru sanatı çeşitleri, yapılış tekniklerine göre sınıflara ayrılır.

Battal tekniği: Tekne üzerine serpilen suya müdahale edilmeden uygulanır. Olduğu gibi desenin kağıda geçmesi sanatıdır.

Çiçekli ebru tekniği: Üstat Necmeddin Okyay tarafından ilk olarak uygulanan teknik olmaktadır. Adından da anlaşılacağı üzere, çiçek desenlerini ebru sanatı ile kağıda geçirmiştir. Bu tekniği üstad Okyay’ dan önce çok sayıda sanatçı denemiş olsa da, başarılı olamamış, ilk örnekleri Necmeddin Okyay zamanında hazırlanmıştır.

Hatıb Ebrusu: Çok değerli bir ebru çeşidi olan hatib ebrusu, ilk olarak Ayasofya’ da cami imamlığı yapan Mehmed Efendi tarafından uygulanan teknik olmuştur. Özelliği ise çok farklı renk ve desenin motif şeklinde olması, çiçekli ebru sanatına kapı açmasıdır.

Muhayyel Ebru: Tamamen hayal edilerek yapılan, sanatçının hayal dünyasında canlandırdığı çiçeklerin su yüzeyine yayılma sanatıdır. Son derece zarif ve estetik bir görselliğe sahip olan ebru çeşidinin mimarı ise Ebrucu Alparslan Babaoğlu’ dur.

Şal Ebrusu: genel olarak bakıldığı zaman, tüm desenlerin şala benzemesi nedeniyle bu ismi almıştır. Dairesel hareketlerle karıştırılarak elde edilen tekniktir ve oldukça beğeni toplar.

Somaki Ebrusu: Sık damarlı mermer desenine benzediği için bu ismi almış olan teknik, normalden daha fazla boya sıkıldığı için bu şekli ve ismi almıştır.