VİTRAY SANATI NEDİR?

Vitray Sanatı Nedir? Vitray Nasıl Yapılır?

Vitray, ince ince işlenen, anıtsal sanat kategorisinde önemli bir yere sahip olan, ana malzemesi cam olarak görsel bir şölen oluşturan el sanatları tekniğidir.

Vitray (renkli cam resmi)nerede doğmuştur? Nasıl gelişim göstermiştir? Nerelerde kullanılır ve nasıl yapılır? Hep birlikte inceleyelim..


İlk insanların tarihi kadar eskiye dayanan sanatın kollarından biri olmakta, yaratıcılığın ve hayal gücünün yüksek standartlar düzeyinde kimliğe bürünmesidir. İnsanlar bulundukları yapılarda gün ışığından faydalanmak amacıyla bazı küçük delikler oluşturmuşlardır. İklim sonuçlarına göre bu deliklerin korunaklı hale gelmesi söz konusu olmuştur. Deri, kumaş, taş gibi malzemelerden kapak yapmışlardır. Doğal güneş ışınlarından yararlanmak adına ve iklim şartlarından korunmak için sanatçı ve yaratıcı ruhlu kişiler, bu küçük delikleri farklı örneklerle daha biçimli hale getirdiler. Bu anlamda mimaride cam formunda ilk estetik süslemenin başlangıcı oldu. Daha sonra elmas ve yakut gibi küçük taşlarla bezeyerek görsel anlamda daha zengin ve zevkli hale getirildi. 

Renkli olan cam parçalarının bütünlük anlamında kompozisyon oluşturması çok eski dönemlerden gelmiştir. Ufak dokunuşların harikalar yaratan eserleri günümüzde de çok fazla değer görmektedir. Kendine has bir tarzı olmasının yanı sıra, mimaride inceliği ve estetiği anlatan değerli el sanatları arasındadır. 

Bazı kaynaklarda XII. Yüzyıla dayanan bulgulara günümüzde rastlanmaktadır. Şimdi merak edenler için vitray sanatı tarihi ile ilgili geniş bilgilere yer vereceğiz.

Vitray Nedir?

Vitray oldukça yaygın bir kullanım alanına sahip olan, ışıklı resim sanat tekniği anlamına gelir. Çok amaçlı olmasının yanı sıra, sadece köşk, saray, cami, türbe, katedral gibi mekanlarda değil; evlerde, bekleme salonlarında, otellerde de kullanımı tercih edilerek seçkin imzalar bırakır.

Diğer sanat dallarından ayrılan özelliklerinden biri, tamamen gün ışığı ile ışıldamaya başlayıp hareket kazanan, ışığın ritmine ve tonuna göre değişim gösteren görsel zenginliklere sahiptir. Doğal ışığın bulunmadığı yerlerde de kullanımı tercih edilmiştir. Kullanım alanında bahsedecek olursak; pencere, kapı, tavan, özel bölmeler, merdiven boşluğu olarak detaylandırabiliriz. 3 şekilde kullanılarak yapılmaktadır. Bunlar kurşunlu, alçılı ve mozaik olmaktadır. 

Sanatı gerçek anlamda icra edebilmek için; bilgi, yetenek, resim bilgisinin şart olduğu koşullandırılır. Selçuklu döneminde gelişme gösteren sanat dalı, Osmanlı döneminde çok mimari anlamda önemli bir kimliğe sahip olmuştur. Mimari sanat anlamında İstanbul Fethinden sonra özellikle tarihi mekanlara imza atmıştır.

Vitray Sanatı Tarihi

Camın ilk kullanıldığı taş devrinde, insanlar volkanik olaylardan dolayı meydana gelen doğal camlar olmaktadır. XII. yüzyılda Romalılar tarafından resim sanatına rakip olarak yapılmaktaydı. İlk Hristiyanlık dönemlerinde dikkat çekici ve büyük hayranlık uyandıran vitray daha sade kompozisyonlara sahip olmaktaydı. İlk olarak Akdeniz’de görülen ve kullanılan cam, Mısır’ da üfleme tekniği ile yapılmaya başlandı. Üfleyerek cam yapmak tekniği ilerleme kaydederek Roma, Finike ve Yunanlılar tarafından uygulanmaya başlandı. Elde edilen bulgulara göre vitray sanatının MS 1. Yüzyıl itibariyle yapılmaya başlandığını göstermektedir. Bilinen en eskiye dayanan vitray örneklerine ise Almanya’ da rastlanmaktadır. X. Yüzyıla ait olduğu sanılan eser Hessen’ de bulunmuş iki erkek başı olmaktadır.

Vitray yapımı VII. Yüzyılda Araplar tarafından sanat anlamında yüksek değer ortaya koyarak, Türklere geçmiştir. Türklerin vitray kullanımı oldukça geniş bir yelpazede ele alınır. Çok sevilen ve değer gören bu sanat dalı, cami, saray, türbe ve evlerde sıkça kullanılmaya başlandı.Vitray’ da Türkler tarafından kullanılan teknik, daha da geliştirilerek harikalar yaratmıştır. 1557 tarihinde Süleymaniye Cami’ de görülen örnek en somut kanıtı olmaktadır. Topkapı Sarayı’ da nakışlı pencere ile zenginlik kazanmıştır. 

Türkiye’ de ilk vitray ustası olarak adını altın harflerle yazdıran Mazhar Resmor, Markiz Pastanesinin vitraylarını da bizzat yapmıştır. Paris’ te eğitim aldıktan sonra kurşunlu vitray tekniğini (1933) ülkemize getiren sanatçıdır. Kendisini takip eden isimler ise; Oktay Maral, Erol Eti ve Mustafa Pilevneli olmaktadır. Osmanlı dönemine ait yapılara bakıldığı zaman, tepe pencerelerinin renkli vitray camlarıyla süslendiği görülür. Bu da vitrayın sadece cami, türbe ve saraylarla sınırlı kalmadığını gösterir. Oldukça geniş bir perspektife sahip olan ve kullanım alanı yoğunluğu nedeniyle çok değer gören bir sanat dalı kimliğine bürünmüştür.

Vitray Nerede Kullanılır?

Cami, türbe, eğlence yerleri, spor salonları, kütüphaneler, evler, bekleme salonları ve sanat galerileri gibi birçok alanda sergilenen vitray, geniş bir kimliğe sahiptir. Huzur veren görüntüsü, gökkuşağının tüm tonlarını bünyesinde barındırır. Belirtilmelidir ki, en nadide vitraylar boyama ile değil, renkli camların bir araya gelerek oluşturdukları bütünlükle mümkün olur. 

Antik dönemde uygulanan mozaikler kullanıldığı taşın kalitesi nedeniyle değerini artırır. Vitray sanatında taşın kendi renginin olması veya olmaması, değer artırıcı en önemli özelliği olmaktadır. Uygulandığı ortama farklı bir ambians kazandırarak, nüans dokunuşlar yaratır. Renklerin gizemi, tonların hakimiyeti zengin bir görünüm kazandırır.

Vitray Nasıl Yapılır?

Vitray deseni çizilirken öncelikle kullanılacak alan ele alınır ve gözlemlenir. Kişiler algılamak istedikleri desen modellerini belirtecektir ve görmek istediğiniz figürleri gözünüzün önünde canlandırmanız başlangıç olacaktır. Teknik ölçülendirme eskiz kısmında yapılmalıdır. Beceri, yaratıcılık, yetenek ve gözlemlere dayanarak yapılacak muhteşem el sanatları içinde yer alır. Oldukça yaygın kullanılan bir sanat eseri olmakla beraber, çizgilerin kalıcı olması kullanılan malzemelerle de alakalıdır.

Estetik ve zarafetin çizdiği resim ruhunuzu ve zihninizi de aydınlatacaktır. Kesilen tüm camlar kullanılacak alana göre tespit edilerek kesildikten sonra, çerçeveye geçiriliyor. Sanatını icra eden cam ustası ise grizay tekniği kullanarak fırça yardımıyla ince ince aktarımını yapmaya başlar. Daha sonra çerçeveden çıkarılarak işlenen çizginin kalıcılığı sağlanması açısından fırına verilir. Kurşun çubukların birbirine lehim vermesi sonucundan sonraki adım, pencereye düzgün şekilde yerleştirmek olur.

Vitray Malzemeleri Nelerdir?

Kurşun ve cam vitray sanatının ana malzemeleri olmaktadır. Kesim için; elmas uç, şablon makası, vitray spatulası, tornavida, cam taşlama makinası gerekmektedir.

Vitray Teknikleri Nelerdir?

Kurşunlu Vitray:

Ortaçağ döneminden itibaren Avrupa’ da kiliselerde tercih edilen ve oldukça geniş pencerelere uygulanan tekniklerden biridir. Oldukça eski bir teknik olmaktadır.

Tiffany Vitray:

Detaya önem veren, kıvrımlı ve büyük ebata sahip olan vitrayların yapımında uygunluk kazanır. 18 Şubat 1848 yılında doğmuş olan cam sanatı ve mücevher ustası Louis Tiffany tekniğe kendi adını vermiştir. Bakır folyo ile uygulanan ve günümüzde bile en çok tercih edilen çeşitlerden biri olmaktadır.

Boyama Vitray:

Çok tercih edilen kurşun ve tiffany vitraydan sonra, günümüzde en çok tercih edilen teknikler arasında yer alır. Bakıldığı zaman basit ve sade bir görünüme sahiptir ve yalancı vitray adıyla da anılır. Özelliği ise tek parça olan cam yüzeyine uygulanır. Tarz olarak ise vitraycıların kendilerine has boyama üslupları bulunmaktadır. Bilinen ve rastlanılan bulgulara göre en eski çalışma 9-10. Yüzyıllar arasında yapılmış olur ve Almanya Lorsch kilisesinde bulunur. Boyama vitray tekniğinin bilinen en beğenilen örneği ise St Jans kilisesi bulunur.

Macunlu Vitray: 

Diğer teknik özelliklerden ayrı tutulmasının nedeni camlar arasında var olan boşlukların derz ile doldurulmasıdır. Geçmiş yüzyıllarda bulunmayan silikon yerine vernik tercih edilirdi. Şimdilerde şeffaf silikon daha estetik bir görünüm sağlar.

Mozaik Vitray:

Macunlu vitrayla büyük benzerlikler taşımaktadır. Mozaikte bulunan özellikleri, camların arasında kalan boşlukları olduğu gibi bırakmaktır. Kullanılan tüm teknikler vitray üzerinde bütünlük sağlar sanat ortaya çıkar. Mozaik tekniğinde tamamen küçük cam parçalarının düz bir camın üzerinde yerleştirilmesi, kırık camların arada kalmasını sağlayan diğer camın da sabitleşmesi sonucu, cam sanatının zenginliği gözler önüne serilir.